ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΩΝ ΝΕΡΑΪΔΩΝ ΤΟΥ ΧΕΛΜΟΥ
«Ὑπὲρ δὲ τὴν Νώνακριν ὄρη
τε καλούμενα Ἀροάνια καὶ σπήλαιόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς. 'Ες τοῦτο ἀναφυγεῖν τὸ
σπήλαιον τὰς θυγατέρας τὰς Προίτου μανείσας λέγουσιν, ἃς ὁ Μελάμπους θυσίαις τε
ἀπορρήτοις καὶ καθαρμοῖς κατήγαγεν ἐς χωρίον καλούμενον Λουσούς».
«Πάνω από τη Νώνακρι υψώνονται τα λεγόμενα Αροάνια όρη, όπου υπάρχει σπηλιά, στην οποία λένε πως ανέβηκαν και βρήκαν καταφύγιο οι κόρες του Προίτου, όταν τρελάθηκαν. Με απόρρητες θυσίες και καθαρμούς ο Μελάμπους τις έφερε κάτω, σε μία θέση που λέγεται Λουσοί».
Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις VIII, 18-7-8 Μετάφραση: Ν. Παπαχατζή.
Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις VIII, 18-7-8 Μετάφραση: Ν. Παπαχατζή.
Το σπήλαιο των Λιμνών συγκεντρώνει με τρόπο θαυμαστό τη φυσική ομορφιά, αγέραστη στο πέρασμα του χρόνου, λείψανα κατοίκησης και χρήσης, την αρχαία μαρτυρία και το μύθο, «στέρεο υπόβαθρο της ιστορίας». Σύμφωνα με τον μύθο, που παραδίδεται με πολλές παραλλαγές από τον Παυσανία, στα Αρκαδικά, τον Απολλόδωρο στη Βιβλιοθήκη και τον Βιτρούβιο, οι θυγατέρες του βασιλιά της Τίρυνθας Προίτου, η Λυσίππη, η Ιφινόη και η Ιφιάνασσα, βρήκαν καταφύγιο σε μια σπηλιά στα Αροάνια, πάνω από τη Νώνακρι, όταν κατελήφθησαν από μανία, για τιμωρία, επειδή καυχήθηκαν ότι το παλάτι τους ήταν ωραιότερο από τον ναό της Ήρας, ή επειδή δεν σεβάστηκαν το Ξόανο της Θεάς. Φαίνεται δε ότι τόσο ο μύθος, όσο και η τιμωρία, προήλθαν από το Ηραίον του Άργους. Κατά μια άλλη εκδοχή οι Προιτίδες τιμωρήθηκαν, επειδή δεν έπαιρναν μέρος στις τελετές του Διονύσου. Παραλλαγές του μύθου λένε πως η μανία τους μεταδόθηκε σε όλες τις γυναίκες της περιοχής του Άργους και πως η μεγαλύτερη κόρη πέθανε από τις κακουχίες. Όπως παραδίδει ο Παυσανίας, ο Μεσσήνιος θεραπευτής και μάντης Μελάμπους, με απόκρυφες θυσίες και καθαρμούς έφερε τις κόρες του Προίτου κάτω, σε μια θέση που λεγόταν Λουσοί και ήταν στην αρχαιότητα ακμαία πόλη. Σήμερα είναι σημαντικός αρχαιολογικός χώρος. Το σπήλαιο των Λιμνών φαίνεται ότι έχει πολλά στοιχεία, που θα συνηγορούσαν στη ταύτισή του με τη σπηλιά των Προιτίδων, άποψη που υποστηρίζουν ορισμένοι σύγχρονοι σχολιαστές των αρχαίων κειμένων και αρχαιολόγοι.
Ωστόσο άλλοι επιστήμονες, αρχαιολόγοι και γεωλόγοι, είναι επιφυλακτικοί, εφ'όσον για τους πρώτους δεν υπάρχουν ανασκαφικά ευρήματα τέτοια, που να τεκμηριώνουν λατρευτικό χαρακτήρα, και για τους δεύτερους, δεν είναι πειστικά τα γεωγραφικά στοιχεία που παραδίδονται, ότι δηλαδή ο Μελάμπους έφερε, κάτω, στους Λουσούς τις κόρες του Προίτου, γιατί οι Λουσοί βρίσκονται επάνω, σε σχέση με το σπήλαιο. Δεν υπάρχει, επίσης, ένδειξη ότι το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως ιερό, στους ιστορικούς χρόνους, παρά το ότι ο λιθωματικός διάκοσμος και οι σταλαγμιτικοί σχηματισμοί θα μπορούσαν να προκαλέσουν τα θρησκευτικά αισθήματα των πιστών της αρχαίας λατρείας, όπως έγινε σε πλήθος άλλων σπηλαίων στην Ελλάδα. Το μέγεθος του σπηλαίου, το πραγματικά επιβλητικό εσωτερικό, το ότι υπάρχει νερό και ότι δεν υπάρχει άλλο μεγάλο σπήλαιο στην περιοχή με αυτά τα στοιχεία, συνηγορούν βεβαίως υπέρ της ταύτισης του με το σπήλαιο του μύθου. Ακόμη και η σύμπτωση ότι, ανάμεσα στους ανθρώπινους σκελετούς, εντοπίστηκαν οστά που ανήκουν σε νεαρά κορίτσια, δίνει υπόσταση στη μυθολογία και στην θεωρία που τοποθετεί τον χώρο του δράματος στο σπήλαιο των Λιμνών. Ωστόσο και οι αμφιβολίες έχουν τη δική τους βάση. Γιατί ενώ οι ποικίλες παραλλαγές παραπέμπουν αόριστα στην ορεινή περιοχή της πόλης του Κλείτορα, αυτές δεν δίνουν όμως, σαφείς πληροφορίες σχετικά με την ακριβή θέση του σπηλαίου ή της πηγής που αναφέρονται στο μύθο.
Όσο για τα νερά του σπηλαίου, υπάρχει η παράδοση που συνδέεται με τη μυθική διήγηση και κυρίως με τις μεταγενέστερες παραλλαγές της, ότι είναι ακατάλληλα για πλύσιμο και ότι προκαλούν αποστροφή για το κρασί. Η παράδοση αυτή ενδέχεται να προέρχεται από ορισμένες παρατηρήσεις και συμπτώματα, εξαιτίας της χημικής σύστασης του νερού, η οποία δεν περιγράφεται βέβαια ως τέτοια, αλλά καθορίζεται από τις ιδιότητες της. Ακόμη και αν δεν γίνεται με σαφήνεια η αναφορά στη λατρεία του Διονύσου τα στοιχεία του μύθου, η τρέλα, η μανία των γυναικών δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τη σχέση τους με την άφιξη του νέου Θεού. Από μια νέα οπτική θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για διαμάχη του Απολλώνιου και του Διονυσιακού στοιχείου και δεν αποκλείεται στον μύθο αυτό, το σπήλαιο να παίζει ρόλο χώρου αυτογνωσίας και θεραπείας, με τη βοήθεια του ειδικού Μελάμποδα, βεβαίως. Για τις υπηρεσίες που προσέφερε ο Μελάμπους, λέγεται ότι πήρε, ως ανταμοιβή, τη μια κόρη του Προίτου σε γάμο και το ένα τρίτο του βασιλείου.
Απόηχο του αρχαίου μύθου βρίσκουμε σε μια συγκλονιστική τοπική παράδοση των Καστριών, την οποία αναφέρει ο Γ. Λάμπρου, σύμφωνα με την οποία, κοπέλες του χωριού βρήκαν καταφύγιο στο σπήλαιο και δεν ήθελαν να βγουν από αυτό, γιατί είχαν πάθει ανθρωποφοβία. Γι' αυτό και ο ίδιος ο συγγραφέας, δεν αποκλείει καθόλου, το σπήλαιο των Λιμνών να είναι εκείνο της μυθολογίας. Ας σημειωθεί ότι η ταύτιση του σπηλαίου του Παυσανία, απασχόλησε και αρκετούς περιηγητές του περασμένου αιώνα, οι οποίοι ήλθαν στην Ελλάδα, αλλά δεν αναφέρονται καθόλου στο σπήλαιο των Λιμνών, το οποίο προφανώς δεν γνώριζαν και γι' αυτό επιλέγουν διάφορα σημεία του Απανώκαμπου ή της πόλης του Κλείτορα για να προσδιορίσουν τη θέση του. Ώσπου να διαπιστωθεί όμως αυτό και ανεξάρτητα από τον αρχαίο μύθο, ένα είναι βέβαιο ότι το σπήλαιο των Λιμνών καλλιεργεί τη δική του μυθολογία, βασισμένη στα στοιχεία που προσφέρει η θέση του, τα μέχρι τώρα ευρήματα και η απαράμιλλη ομορφιά του.
